Ellie en de meermin

Net als zo’n beetje iedereen die HBO heeft (en een paar semi-criminelen die weten hoe je illegaal moet downloaden) kijken we The Last of Us. Maak je geen zorgen, ik zal hier niet gaan spoileren, maar mocht je er niets over willen lezen totdat je ‘bij’ bent: dit gaat over aflevering 4.
In The Last of Us wordt een nurkse man opgezadeld met de 14-jarige Ellie. Zij moet ergens naartoe worden gebracht en hij is de enige die dat kan doen. Hij heeft daar geen zin in, maar hij heeft het beloofd. En Ellie, die heeft een moppenboekje gevonden. Erger nog: het is een boek met puns, woordgrappen. Het soort grappen dat ik op dagelijkse basis spui en waar mijn man vooral om moet huilen. We kenden elkaar nog maar een paar weken toen hij een zak kadetjes uit zijn handen liet vallen en ik vroeg ‘Oh, heb je vloerbrood gekocht?’ Hij wilde weglopen, maar we waren in zijn huis.
Ik moest daar weer even aan denken toen Ellie aan Joel vroeg: ‘What did the mermaid wear to her math class?’
‘Een staartdeling!’, riep ik vanaf de bank.
Dat was natuurlijk niet het antwoord in het Engels….’an algae bra!‘ moest het zijn. En ik weet niet meer waar ik harder om moest lachen, dat antwoord of het vermoeide gezicht van Joel (na nog een flauwe mop zegt hij tegen Ellie ‘feel free to wait in the truck’). Nadat we de hele aflevering hebben gekeken ben ik toch nieuwsgierig wat mijn collega-vertalers hebben gedaan. Moppen en uitdrukkingen zijn het leukst om te vertalen. Tenminste, als je van de Nederlandse taal houdt. Steeds vaker worden voor vertaalopdrachten native speakers Engels gevraagd, maar ik zie daar de logica niet van: als je een mooie tekst in het Nederlands moet maken dan is het toch handig als de vertaler alle Nederlandse spreekwoorden en uitdrukkingen kent en die in de nieuwe tekst gebruikt in plaats van een Engels spreekwoord woord voor woord te vertalen?
Dus ik keek het moppenboekfragment nog een keer, maar dan met Nederlandse ondertiteling. En wat werd het: ‘Wat droeg de meermin {sic} naar de wiskundeles?’
‘Een algen-beha!’
Op zich past het onbewogen gezicht van Joel hier wel heel goed bij, want in deze ‘vertaling’ is het niet eens een grap meer. Technisch gezien is de vertaling juist: de woorden zijn vertaald maar de betekenis is verloren gegaan. Daarom zou ik HBO het advies willen geven om de volgende keer een Nederlandse taal-nerd naar de vertaling te laten kijken. Of gewoon een autist met een voorliefde voor woordgrappen.

Read Full Post »

Gegrild

Amerikanen houden er niet zo van om na te denken. Daarom is veel van hun komedie ook weinig subtiel en hebben ze het over seeing eye glasses en niet gewoon over glasses. De brildrager zou het ding zomaar op zijn knie kunnen zetten, een verkeersongeluk kunnen veroorzaken en vervolgens de opticien aanklagen omdat die niet had gezegd hoe het ding precies gedragen moest worden.
De neiging om dingen uit te spellen komt vermoedelijk voort uit de ontstaansgeschiedenis van het land: voor een groot deel van de inwoners was Engels de tweede taal. Om het risico op misverstanden te voorkomen werd zo min mogelijk impliciet gelaten.
Maar met sommige dingen zijn ze dan weer heel raar bezig, die Amerikanen. In series en films wordt nogal eens gevraagd om een ‘grilled cheese’. Nou, ik heb niet zo lang natuurkunde in mijn pakket gehad en kookles was er al helemaal niet bij op mijn school, maar zelfs ik weet dat dat je kaas niet kunt grillen zonder er een janboel van te maken. Er wordt dan ook een ‘grilled cheese sandwich‘ bedoeld. Maar de dubbele boterham laten ze gewoon achterwege, lekker logisch.
De Britten doen niet mee aan die onzin, want toen de mijnheer tijdens onze laatste vakantie in een cafeetje in Yorkshire tegen de serveerster zei dat hij wel trek had in zoiets als ‘a grilled cheese sandwich’ keek ze hem verward aan. ‘You mean a toastie, darling’, zei ik in mijn beste imitatie van Maggie Smith in Downton Abbey.
Maar hij is lang niet de enige die in de war raakt, laatst las ik een (vertaald) boek waarin sprake was van ‘een gegrilde kaas boterham’. Sowieso zou het in het Nederlands kaasboterham zijn (zonder spatie), bovendien kan dit korter: een tosti kaas!
Ik raad overigens violife kaas, plakjes tomaat en een dot curryketchup aan, voor de beste tosti.

Read Full Post »

Is that a castle?

Engelsen hebben over het algemeen een gezond gevoel voor understatement. Behalve als het om cultureel erfgoed gaat, dan is ineens alle nederigheid in de staat van Dover gesmeten.
Als je door het Engelse landschap of over de motorway rijdt, zie je met regelmaat grote borden waarop kastelen zijn aangekondigd. En als je dichterbij komt zie je de vlag van English Heritage wapperen. Dan weet je: daar is iets bijzonders te zien. Eenmaal aangekomen zie je eerst een winkeltje/loket waar je, als je geen lid bent van English Heritage, een redelijk bedrag mag neertellen, en dan is het zover: je mag naar het kasteel (of de abdij, of het Romeinse dorp, vul maar in).
En dan kom je als Nederlander tot de conclusie dat er in je moerstaal een ander woord is voor wat je nu ziet. ‘Dat is geen kasteel, dat is een ruïne.’ Als er nog vier muren of alleen de donjon overeind staan, dan is het woord ‘kasteel’ op z’n minst wat overdreven. ‘Nou, dan zouden we de ruïne van Brederode ook wel een kasteel kunnen noemen’, zei de mijnheer toen we bij Conisbrough Castle (het kasteel dat de inspiratie vormde voor de roman Ivanhoe), op de plek waar ooit de eetzaal moet zijn geweest, in het gras zaten.
En ineens begrijp ik de opmerking van Ygritte in Game of Thrones een stuk beter. Een molen zonder wieken passerend vroeg ze: ‘Is that a castle?’ Waarop Jon Snow uitlegde dat het gewoon een verlaten molen was. Maar die vraag was zo gek nog niet, ze zetten in Engeland bij minder een handvol bordjes met uitleg en een giftshop.
Voordeel van die minimalistische kastelen is wel dat je je hond overal mee naartoe mag nemen. En of er op de plek waar hij snuffelt nou ooit een kasteelheer liep of niet, gras is gras dus Roemer vond het allemaal even interessant.

Read Full Post »

Noot van de vertaler-nummer 1 en 2

Thrillers vind ik meestal niet zulk interessant leesvoer, maar omdat we op vakantie gingen naar Yorkshire las ik het boek ‘Ik tel tot tien’, dat zich daar afspeelt. De vertaling was redelijk, maar zoals altijd, vond ik toch een rammelende uitdrukking. Zo is er een scène waarin een vrijmoedig klein meisje in gesprek is met een ouderwetse mevrouw. Het meisje zegt dat ze naar de wc moet en de vrouw vraagt of het voor een nummer één of een nummer twee is. A number one or a number two?
Het meisje snapt niet zo goed wat die mevrouw bedoelt en zegt, als ik me goed herinner, dat ze moet poepen. Lekkere duidelijke communicatie, daar houd ik wel van. Maar waar ik dus niet zo van houd, is van rammelende vertalingen. Ik ging  namelijk tijdens het lezen terug-vertalen, bij het lezen van ‘nummer één of nummer twee?’, zegt mijn brein per direct ‘a number one or a number two?‘ Terwijl mijn brein eigenlijk mijn oudtante op zou moeten roepen die aan mijn peuter-ik zou vragen ‘Moet je een kleine of een grote boodschap doen?’
Want dat is dus de juiste vertaling: number one (een plas) is een kleine boodschap en number 2 (poepen, drukken, schijten) is een grote boodschap.
Tot zover de noot van de vertaler.

Tekst: Kim in de pen
Illustratie: Oink Oink producties

Read Full Post »

Zelfbewust

Dat vele Nederlanders last hebben van Engelse ziekte als het gaat om spatiegebruik of het woord ‘uitvinden‘, wist ik al een tijdje, maar er is nóg een woord dat last heeft van een identiteitscrisis. En het is nota bene het woord ‘zelfbewust’. Bij zelfbewust denk ik aan Pia Dijkstra die op kalme en zelfverzekerde toon de Eerste Kamer te woord staat, of Liliane Ploumen die aanschuift bij Zondag met Lubach en daar een goed verhaal houdt, of She decides opricht. Zelfbewust is schouders naar achteren, kin een tikje naar de zon gericht en weten dat je heel wat waard bent.
Maar onlangs kwam ik de volgende zin tegen: ‘(…) schuchtere zelfbewuste glimlachjes over die hopeloos geforceerde poses.’
Schuchter en zelfbewust hebben een tegengestelde betekenis, dus de zin klopt niet of is op z’n minst nogal verwarrend. Wat de auteur hier volgens mij bedoeld heeft is ‘ongemakkelijke’ of ‘gegeneerde’, de Nederlandse vertaling van self conscious. Maar in plaats daarvan is gekozen voor een Nederlands woord dat de letterlijke vertaling lijkt van self conscious, maar een andere betekenis heeft. Het is niet de eerste keer dat ik het tegenkom, tijdens een uitzending van College Tour hoorde ik het Anouk zeggen. Ik vond het toen ook al heel verwarrend want ik was ervan overtuigd dat ze met haar ‘zelfbewust’ niet ‘zelfverzekerd’ bedoelde.
Maar de geciteerde zin is niet van Anouk -iemand die een groot deel van haar tijd in het Engels teksten schrijft of zingt-, dit is Hanna Bervoets.
Toch niet de minste als het om taal gaat. Maar met dit woord slaat ze de plank toch behoorlijk mis. Geen idee of ze zich daar zelf bewust van is. 

Read Full Post »

Eerst je moerstaal leren

Het leren van een buitenlandse taal is een leuk avontuur. Het vertalen vanuit een andere taal naar het Nederlands is ook ontzettend leuk om te doen. En ik kan het weten, want het is één van de dingen die Tekstbureau Kim in de pen doet.
Maar soms is het fijn om buitenlandse talen én je dagelijks werk even te vergeten. Bijvoorbeeld als je een boek leest. En laat juist dát voor mij vaak heel moeilijk zijn… Bijvoorbeeld als ik een boek in het Nederlands lees dat vertaald is. Ik doe dit daarom meestal ook niet (ken uzelve), maar laatst kreeg ik een spannende dwarsligger cadeau die ik weer móest verslinden, en toe gebeurde het weer. Ik vroeg me af ok de vertaler zijn/haar moerstaal nog wel kende.
Een aantal zinnen waren het namelijk nét niet.
Zoals ‘hoge pieten’. Ze moest toestemming vragen aan ‘hoge pieten’. Ik ken wel de hoofdpiet, maar verder alleen hoge piefen.
En verderop stond ‘Ze zag aan zijn gezicht dat hij de lijntjes tussen de puntjes al getrokken had.’ He had connected the dots. Beter vertaald met ‘Ze kon aan zijn gezicht zien dat hij één en één al bij elkaar had opgeteld.’
En zo waren er nog wat kleine dingetjes. En dat is jammer want zo begint het lezen van een boek verdacht veel op werken te lijken.
In een ander boek kwam ik de zin tegen ‘Ik heb een vast inkomen en kan me dit maar één keer veroorloven.’ Een vast inkomen is in Nederland iets positiefs, je zit beter in je slappe was dan ploeterende ZZP-ers, dus waarom zou degene die aan het woord is zich iets dan juist níet kunnen veroorloven? Tenzij je het letterlijk vertaald naar ‘I’m on a fixed income’ wat zoveel betekent als ‘Ik moet rondkomen van een AOW’, en dán klopt de zin ineens qua betekenis.
Als vertalers voortaan nou hun moerstaal iets beter leren schrijven dan beloof ik dan ik mijn rode pen voortaan op mijn bureau laat liggen… 

Read Full Post »

Het kraakt en het schuurt

Wat maakt een vertaling nou een goede vertaling? De meningen kunnen daarover natuurlijk verdeeld zijn, maar als je als lezer heel duidelijk kunt merken vanuit welke taal een boek vertaald is heb je volgens mij niet te maken met een goede vertaling. En als de lezer af en toe een stuk Nederlandse tekst (bewust of onbewust) in het Engels terugvertaalt om te begrijpen wat er nou precies staat, dan heb je te maken met een ronduit slechte vertaling.
Het laatste is het geval bij het boek ‘Vergelding’ van Jilliane Hoffman, originele titel ‘Retribution’.  Het is nu ook weer niet zo dat ik er een woordenboek bij moet pakken om het verhaal te kunnen volgen, maar lekker lopen doet het niet. Het piept, kraakt en schuurt als een oude wagen. En dat terwijl het soepel zou kunnen lopen als een goed onderhouden oldtimer Cadillac: het verhaal speelt zich grootdeels af in het broeierige Miami, net als de populaire serie Dexter. En net als bij Dexter zijn de ingrediënten van  dit boek gruwelijke misdaden, een zieke geest en heel veel bloed. Maar steeds als ik een beetje lekker in het verhaal zit, komt het weer piepend en krakend tot stilstand. Bijvoorbeeld omdat ik lees dat de hoofdpersoon belt met de afdeling ‘Speciale Slachtoffers’.  Ok, is dat dan een afdeling waar alleen slachtoffers die beroemd of anderszins heel bijzonder zijn naartoe mogen bellen? In mijn hoofd hoor ik ‘Law and Order, special victims unit-doenk doenk’. Dat doenk doenk moet erbij want dat is het leaderfilmpje. Vriend bevestigt mijn vermoeden: “special victims unit, dat heet in het Nederlands gewoon de afdeling zedenmisdrijven.” Piep, kraak, schuur.
Ik doe nog een poging om me in het verhaal onder te dompelen en stuit op de vreemde zin ‘…een offer voor het grotere goed.’ Nu ken ik ondergoed, witgoed, vastgoed en onroerend goed. Maar het grotere goed? Is dat soms een hele grote onderbroek? In mijn hoofd vertaal ik terug: a sacrifice for the greater good’. Oh wacht, ze bedoelen een offer voor een hoger doel.  Piep, kraak, schuur en een diepe zucht.
Helaas zijn er meer van dergelijke voorbeelden (zoals ‘uitvinden’ (to find out) waar het ‘ontdekken’ moet zijn, ‘haar pakje had de schouders van een lijnverdediger’. Had linebacker nou gewoon vertaald met rugbyspeler!) en komt ‘het grotere goed’ elke paar hoofdstukken weer terug (en zie ik steeds een hele grote onderbroek voor me).
Ik hoop toch van harte dat de uitgeverij voor een volgende vertaling iemand met liefde voor de Nederlandse taal in zou willen huren (mij bij voorbeeld, ik noem maar een dwarsstraat). En dan beloof ik dat ik een niet al te gepeperde rekening zal sturen. Ik weet immers dat het voor een hoger doel is: leesplezier. Maar als u mij wilt excuseren ga ik nu even Dexter kijken, daar ben ik wel aan toe.

Read Full Post »