Lekker #2

Twee weken geleden schreef ik over het moeilijkst vertaalbare woord uit de Nederlandse taal. En nee, dat is niet ‘gezellig’ maar ‘lekker’. Lekker heeft in het Nederlands te veel betekenissen.
Iets kan lekker zijn qua smaak of qua gevoel maar het kan ook uitdrukken dat je ergens naar uitkijkt (ik ben morgen lekker vrij). Ook kan het nog ‘lekker weer’ zijn of je kunt er iets heel kinderachtigs mee uitdrukken: ‘ik heb lekker een chocoladeletter gekregen en jij lekker niet.’
Die kunnen we volgens mij scharen onder het uitdrukken van leedvermaak. Dan hebben we ook nog het onderdrukt uiten van ongenoegen: ‘lekker weer, dit’ en ook nog een betekenis waar een lezer me op wees. Een Duitse vriend van haar had zich verwonderd over de vele betekenissen van ‘lekker’. Vooral over het feit dat het ‘lekker weer’ kon zijn en je je ‘lekker kon voelen’. Samen kwamen we nog op een andere toepassing van het woord: lekker ding.
En dat je je lekker voelt wil nog niet zeggen dat je een lekker ding bent, probeer dat maar eens uit te leggen aan NT2-ers (mensen die Nederlands als tweede taal leren).

En over lekker ding gesproken, je kunt hier nog steeds een kalender winnen.

Read Full Post »

Gezellig of lekker

Al jarenlang wordt beweerd dat het Nederlandse woord ‘gezellig’ niet te vertalen valt, maar daar ben ik het niet zo mee eens. Een letterlijke één op één vertaling is niet makkelijk te maken, tenzij je vertaalt naar het Deens, dan is het gewoon hygge, maar ‘gezellig’ valt wel uit te leggen met het Engelse begrip cozy (en tea cozy betekent weer theemuts).
Gezellig kent ook maar één betekenis in het Nederlands. Hoe anders is dat met ‘lekker’. Vraag in het Engels aan een Nederlander wat ‘lekker’ betekent en diegene zegt waarschijnlijk ‘tasty’. Maar daarmee ben je er nog lang niet en daarom denk ik dat ‘lekker’ het moeilijkst te vertalen woord van de Nederlandse taal is.
Ik moest eraan denken toen ik aan het meezingen was met Merol die optrad bij Even tot hier. Voor de gelegenheid was haar hit ‘Lekker met de meiden’ omgekat tot ‘Lekker met Joe Biden’ met zinnen als ‘zij kan eindelijk scheiden’ (met een foto van Melania Trump in beeld). Toen ik de video van het liedje op Facebook deelde dacht ik ‘hoe leg ik dit uit aan mensen die geen Nederlands verstaan? Wat is ‘lekker’ in deze context?
Lekker is een woord dat uitdrukt dat je ergens naar uitkijkt, zoals ‘Ik ben morgen lekker vrij’. Ik weet daar geen Engelse vertaling van. Bij ‘het is lekker weer’ is het een stuk makkelijker, dan betekent ‘lekker’ nice. Dat zijn dus al drie verschillende betekenissen van één en hetzelfde -vaak voorkomende- woord.
En dan hebben we het nog niet eens gehad over een uitspraak als ‘lekker voor je’ of ‘nou, lekker dan’.
Lekker moeilijk te vertalen, dat lekker.

Read Full Post »

Against English

Dat is een rare titel voor een blogpost van een Anglofiel en vertaler. Ik heb ‘m dan ook niet zelf verzonnen: het is de titel van een verzameling essays met als ondertitel ‘Pleidooi voor het Nederlands’. En daar kan ik me nou prima in vinden. Want hoe mooi ik het Engels ook vind, ik wil het Nederlands niet kwijt. Sommige dingen zijn gewoon mooier in het Nederlands en tweetalig zijn vind ik een verrijking.
Ik ben dus wèl van mening dat kinderen al van jongs af aan wat Engels moeten leren (van iemand die de taal gòed spreekt, niet van een boomer die een methode Engels in handen geduwd heeft gekregen en maar iets gaan doen in eigen steenkolen-accent), maar vind ook dat er meer aandacht moet zijn voor de scheiding van de twee talen.
Het is vanzelfsprekend dat er Engelse woorden in een Nederlandstalige tekst sluipen, maar ik pleit ervoor om die schuin te drukken zodat duidelijk is dat het een leenwoord betreft.
Nog beter zou het zijn als uitgevers anglicismen uit manuscripten gaan vissen. Zo las ik onlangs in de nieuwste roman van Niña Weijers over ‘een bord dat zegt fermé‘. Als lezer zie ik dan Efteling-achtige taferelen voor me van een bord dat in de leer is geweest bij Holle Bolle Gijs en hardop zegt: ‘Cette piste est fermé, merci’. In het Nederlands is het ‘Een bord waarop fermé staat’, ‘a sign that says closed‘ is Engels.
Mijn ergernis over het gebruik van ‘uitvinden’ terwijl ‘uitzoeken’ bedoeld wordt speelt me inmiddels dagelijks parten, maar het toppunt van verwarring las ik zelfs in een boek van Hanna Bervoets. Als iemand het heeft over een ‘zelfbewuste jongere’ dan denk ik aan Chris uit oogappels, die in zelfgemaakte kleding naar school gaat en zich geen bal aantrekt van wat de rest van de klas daarvan vindt. Of aan zijn stiefzusje Hansje die zelf een inzamelingsactie voor de Voedselbank op touw zet. Maar Bervoets schrijft over ‘schuchtere zelfbewuste glimlachjes’ .
Hoe kun je schuchter en zelfbewust tegelijk zijn? Ze is hier duidelijk in de war met self conscious, waarvan de betekenis juist het tegenovergestelde is van zelfbewust: timide, ongemakkelijk, verlegen. We hebben er in het Nederlands niet echt een directe vertaling voor (wie weet zegt dat wel iets over onze volksaard). Maar als je er ineens een woord met een andere betekenis voor gaat gebruiken…daar ben ik against.

Read Full Post »

Noot van de vertaler-sterk overkomen

Laatst las ik een boek over de Japanse cultuur. Daarin stond een stukje over de manier waarop Valentijnsdag gevierd wordt: op die dag geven vrouwen chocola aan iemand die ze leuk vinden (en vervolgens moeten ze een maand wachten of ze op 14 maart iets terugkrijgen, wreed!), ‘ook al kom je daarmee sterk over’.
En dat laatste zinnetje liet me maar niet los. Is ‘sterk’, ofwel ‘zelfverzekerd’ overkomen iets slechts in de Japanse cultuur? Is Valentijnsdag die éne dag in het jaar waarop vrouwen assertief mogen zijn in de liefde? Er stond geen verdere uitleg bij.

Een paar pagina’s later las ik nog een rare zin en toen ging ik even voorin het boek kijken: het was niet vertaald vanuit het Japans maar uit het Engels. Dat ‘sterk overkomen’ was dus gewoon een knudde-vertaling van ‘coming on strong’, oftewel: hard van stapel lopen. Je geeft als Japanse vrouw op Valentijnsdag dus chocola aan een man die je leuk vind, ook al lijk je daarmee wel erg hard van stapel te lopen. Zo zie je maar, een slechte vertaling kan een hele cultuur in een ander daglicht zetten…

Read Full Post »

Odd

Een vriendin deelde op Facebook een schattig filmpje van een meisje met het Syndroom van Down dat iedereen opriep om op 21 maart, World Down Syndrome Day, odd socks te dragen. ‘Snel gekke sokken kopen’ schreef vriendin erbij. Maar dat hoeft dus niet. Het woord odd heeft in deze context namelijk niet de betekenis ‘gek’ of ‘raar’.
Als iemand, op een voorval of opmerking, reageert met ‘That’s odd’, dan kun je dat inderdaad vertalen met ‘Dat is raar’ of ‘Dat is apart’. Maar in de woordcombinatie an odd pair, worden er twee dingen bedoeld die niet hetzelfde zijn. Als je bijvoorbeeld met memory in je ene hand het kaartje met de chocoladeletter hebt en in de andere de gaper (we hadden thuis Holland Memory), dat is een odd pair en dan moet je ze dus terugleggen (memory heet in het Engels trouwens pairs).
Op 21 maart kun je dus gewoon hele saaie sokken dragen: als je aan de ene voet een rode en aan de andere een blauwe doet draag je al een odd pair. Een sáái odd pair, maar toch.
Ik ben er dan ook absoluut vóór om gekke sokken te kopen. Zo heb ik een paar in Engeland gekocht met kleine pepertjes erop waarvan er eentje zegt ‘I’m a little chilly’, die kan om mijn rechtervoet en dan draag ik links een sok met daarop een pakje sojasaus dat zegt ‘I’m soy into you’.
Want odd kan altijd odder.

Read Full Post »

Vliegende rat

Voor wie aan de kust woont staat ie bekend als ‘die vliegende rat die vuilniszakken openscheurt en die je van de gemeente niet mag voeren’ en de kritische vertaler kent ‘m als dat beest dat steevast verkeerd vertaald wordt. In het Engels heet ie namelijk seagull maar in het Nederlands bestaat de ‘zeemeeuw’ officieel niet.
Ja, wel als naam van een strandtent of vakantiehuisje aan de kust, maar niet als benaming van de vliegende rat. De vertaling van seagull luidt dus simpelweg ‘meeuw’.
Mocht je iets creatiever willen zijn dan kun je er zilvermeeuw of mantelmeeuw van maken, maar dat hoeft dus niet. Of, nog correcter, stormmeeuw. Dit is namelijk de letterlijke vertaling van common gull. Bovendien klinkt stormmeeuw, vanwege de dubbele m in het midden van het woord, een stuk mooier dan ‘zeemweeuw’. En niet alleen omdat stormmeeuw een echt woord is.

Foto: Arjo Hooimeijer

Read Full Post »

aapje

Toen de echtgenoot en ik laatst gingen eten bij de Bokkedoorns om ons half-jaar-getrouwd te vieren bestelde ik na het dessert een potje White Monkey thee. Die thee heet zo omdat ie wit is (dùh) en de blaadjes een beetje ‘harig’ zijn en de vorm hebben van een apenstaartje. ‘Ah’, dacht ik, dat is een mooi ezelsbruggetje voor het verschil tussen de Engelse woorden ape en monkey.
In het Nederland hebben we dat verschil niet, wij kennen alleen het woord aap. Op bordjes in dierentuinen zien we nog wel de aanduidingen ‘halfaap’ (zoals ringstaartmaki’s, bij kinderen ook bekend onder de naam I like to move it, move it-aap) of ‘mensapen’ (hieronder vallen onder meer de Bonobo’s, chimpansees, gibbons, Gorilla’s, Orang Oetans en de mensen), maar een apart woord hebben we er niet voor.
Het verschil tussen ape en monkey , en dan kom ik weer bij de thee, zit ‘m in de staart. De monkey heeft een apenstaartje waar hij aan kan hangen (en die dus op theeblaadjes lijkt) en een ape, of mensaap, heeft die niet.
Moet je dus het woord ‘aap’ vertalen in het Engels, bedenk dan even of de aap in kwestie een staart heeft of niet voordat je monkey opschrijft.
Een recent voorbeeld van het gebruik van het woord ape lees je hier. De ‘mevrouw’ die de Firts Lady zo noemde heeft overigens na een korte schorsing gewoon haar baan weer terug. Monkey Business.

Read Full Post »

De vragen van betaalvriend

Nee, dit stukje gaat niet over de echtgenoot die alle buitenlandse aankopen voor mij betaalt, dat was voorheen wel zo, maar ik heb nu een andere betaalvriend: PayPal. Ik moest en zou een Japans betaalpatroon van Ravalry hebben dus ben ik er maar aan begonnen (nee, ik ben nog niet begonnen met het maken van het vest in kwestie).
Bij het aanmaken van een account moest ik ook een controlevraag beantwoorden. Zoiets heb ik voor Google ook ooit gedaan. Of voor hotmail. Ik koos toen de vraag ‘wat was het beroep van mijn grootvader’. Dat is iets wat ik in ieder geval nooit zou vergeten en hoogstens één keer fout kon beantwoorden (als ik toevallig aan de ‘verkeerde’ grootvader zou denken). Hint bij de controlevraag: ‘I’m not a pirate’.
Maar betaalvriend stelt hele rare vragen. Die ook nog eens dubbel vreemd overkomen omdat ze in het Nederlands gesteld zijn. ‘Wat is de middelste naam van uw vader?’ Ehmmm, mijn vader heeft een vóór en een achternaam, daar zit niks tussen, betaalvriend. Dan maar een andere: ‘Wie was uw eerste huisgenoot op college?’ Nope, nooit een huisgenoot gehad. Wel een klootzak aan de andere kant van de gang met wie ik douche en toilet moest delen, maar daar wil ik niet aan herinnerd worden.
Ik geloof dat ik uiteindelijk een vraag heb gekozen over de naam van mijn eerste huisdier, maar dat is ook nog tricky want dat waren twee vissen….
Misschien is het een idee als betaalmaatje Nederlandse vragen laat verzinnen door een tekstschrijver in plaats van ze door Google translate te halen en verwachten dat Nederland hetzelfde in elkaar zit als Amerika alleen dan in een taal die niemand verstaat.
Ik weet er nog wel een paar. ‘Wat was de voornaam van je lievelingsoma?’, ‘Met wie fietste je vroeger naar school?’ of ‘Van wie kreeg je je eerste echte kus?’ Want ik heb dan misschien geen kamergenoot gehad op college, dit weet ik echt nog wel. 

Read Full Post »

Mevrouw

Vriend is zijn wekelijkse taekwondo-les aan het geven en ik nestel me met dekentje en hond op de bank om een film te kijken die ik meer dan een jaar geleden heb opgenomen: The iron lady, de film die Meryl Streep haar derde Oscar opleverde. Hé er lopen letters door het beeld. Oh ja, opgenomen van een Nederlandse televisiezender, dus dat zijn gewoon ondertitels, snobistische muts.
En hoewel ik de letters de meeste tijd negeer valt me ineens iets op (afgezien van het feit dat die tuttige bloesjes van Margareth weer heel hip zijn): het Engelse Prime minister wordt vertaald met ‘mevrouw’.
Nu ben ik een voorstander van ‘vrij’ vertalen, maar dit gaat toch wel erg ver. We spreken Rutte toch ook niet aan met ‘mevrouw’? Zijn positie is immers dezelfde hier als die van Thatcher indertijd in het Verenigd Koninkrijk dus zou je in een vertaling bij dezelfde functie uit moeten komen. En koningin Juliana vond het misschien prettig om met ‘mevrouw’ aangesproken te worden, ik vraag me toch sterk af of the iron lady dat fijn had gevonden. Ja, als ze boodschappen aan het doen was misschien (áls ze die al ooit deed), niet als ze in functie was. 
In Duitsland is er, toen Angela Merkel aan het roer kwam, in alle haast een nieuw woord voor haar verzonnen: bundeskanzlerin. Als ik Angela was dan had ik het niet gewild, laatst had ik een gesprek met iemand die mij ‘schrijfster’ en ‘onderneemster’ bleef noemen en op de één of andere manier irriteerde dat. En ik weet dat het aan mij ligt maar bij het woord ‘schrijfster’ zie ik zo’n vrouw voor me met een Beatrixkapsel, een bril met goud aan de pootjes en 5 katten op schoot die streekromans schrijft over godvruchtige boeren en zwijmelende jonge juffers. Ik lees ook geen ‘schrijfsters’, ik lees boeken van vrouwelijke auteurs. Dus zei ik: ik ben ZZP-er, tekstschrijver en vertaler.
Maar ook als je wél per se het geslacht van de persoon die de functie bekleed wil laten doorschemeren in de vertaling van de titel dan snap ik nog niet hoe je van prime minister naar ‘mevrouw’ kunt komen. Persoonlijk zou ik het woord ‘premier’ hebben gebruikt (première kan niet hè mensen, dat is weer iets heel anders): ‘Premier, wat is uw beslissing?’  En dan hóógstens nog ‘Mevrouw de premier’, als dat mag van the lady.

Read Full Post »

Proefstukje

Ja, het is crisis. En nee, als ik het raam opendoe komt er met een windvlaag niet gelijk een stapel opdrachten binnenwaaien. Dus roep ik op twitter en Facebook met regelmaat dat ik tekstschrijver en vertaler ben en dat ik tijd heb voor opdrachten!!! Ik heb natuurlijk zo mijn vaste ‘dingen’, waaronder mijn columns en met regelmaat schrijf ik een boek, maar dat zijn niet de dingen waar je rijk van wordt. Tenminste, niet financieel.
Financieel aantrekkelijk zijn de opdrachtjes die op twitter af en toe voorbij komen, korte vertaalopdrachtjes of het schrijven van een tekst voor een website. Opdrachten waar ik ervaring mee heb en waar ik ook goed in ben, maar die helaas ook zeer gewild zijn. En dan gaat het meestal als volgt: ik reageer op een opdracht-tweet (of iemand voor wie ik ooit iets geschreven heb tipt mij, dat kan ook) en ik krijg in reactie een mailtje waarin ongeveer het volgende staat: ‘omdat ik best veel reacties heb gekregen laat ik ieder van jullie een pagina vertalen. Daarna kies ik op basis van de resultaten wie de opdracht krijgt.’
Tja, op zich begrijpelijk, maar als ik dan een offerte stuur met wat die ene pagina gaat kosten (kosten die niet betaald hoeven te worden als ik de opdracht krijg), komt de aap uit de mouw: het is de bedoeling dat we het voor niets doen.
Aha, ieder een pagina voor niets….. Best een slim idee! 
Eind deze maand krijgen we dubbel glas en daarna moeten de kozijnen opnieuw geschilderd worden. Nu heb ik een visitekaartje van een schilder en vriend heeft er een van een ándere schilder… Ik denk dat ik ze allebei bel en voorstel dat ze ieder een kozijn schilderen en dat ik dan op basis van de resultaten ga kiezen wie de opdracht krijgt (lees: geen van beiden want ze zijn dan allebei al geschilderd). Zouden ze erin trappen? Ik ben bang van niet.
Ik namelijk ook niet. Voor échte opdrachten heb ik trouwens wel tijd, dus mocht je die hebben dan nodig ik je van harte uit om te mailen naar kim@kimindepen.nl

Read Full Post »